Ealdhain nam prìosanach – agus na Cang

Bidh Dòmhnall S Murray á Nis a' deanamh móran sheòrsachan sgrìobhaidh 's bidh e gan deanamh uile air leth math.

Is truagh gu bheil iad uile ann am Beurla. Taobh a-staigh dh na tr bliadhna thug e dhuinn The Guga Hunters agus Small Expectations. A-nis tha sinn a' lorg taobh eile den sgrobhadair thlantach seo ann an And on This Rock: The Italian Chapel Orkney (Birlinn, 9.99).

Chunnaic mi fhn an eaglais iongantach air Lamb Holm anns na 1950an nuair nach robh i ach dusan bliadhna dh'aois, 's a-rithist sna 1990an. Se creutair nenach a th' ann, ln de bhidhchead, de dhath, de chrbhachd bhlth agus de chianalas. Oir chaidh a dheanamh a-mach nissen hut le prosanaich cogaidh s an Eadailt.

Tha an leabhar a sgrobh Murray mu dheidhinn gl fhada o bhith 'na threraiche turasachd. Cuiridh mi mar seo e. Nan robh thu 'nad thurasaiche aineolach ann an Arcaibh 's nan tigeadh tu, gun sireadh gun iarraidh, tarsainn air eaglais bhragha Chaitligeach ann am bothan iarainn air aon de na h-eileanan beaga a tha ceangailte ris a' chrr le cabhsair mara, chanadh tu riut fhin: "Tha stiridh air chl seo."

'S bhiodh tu ceart. Gu m-fhortanach (ann an digh) tha iomadh diofar shnithlean san stiridh oir sann mar sin a tha an fhrinn. Agus feumar sgrobhadair sgileil gus na snithleanan a tharraing cmhla. Benito Mussolini 's ite na h-Eadailt san dara Cogadh Mhr. Scapa Flow agus rdan Churchill a dhanamh sbhailte dhan chabhlach Bhreatannach le bhith lonadh a-staigh nam bern eadar na h-eileanan beaga. Mar a chuireadh prosanaich cogaidh a dh'obair air na cabhsairean. Stiridh phearsanta Domenico Chiocchetti, am maighstir peantair a dheilbh agus a rinn an eaglais.

'S tha sin a' toirt dhuinn snithlean raidh eile, oir cha b'e Eadailteach a bh' ann an Domenico idir, nas motha na gur e Breatannaich th' anns na Gaidhil. Bhuineadh e do na Dolomites agus b'e Ladin a' chiad chnan aige. Mur eil idh agad ann an eaglaisean neo ann an Arcaibh, faodaidh tu And on This Rock a leughadh mar chunntas air beag-chnan agus beag-chultar a bhuineas do dh'rd-bheanntan na Roinn Erpa.

Tha Dmhnall S a' fuireach ann an Arcaibh an-diugh 's rinn e an rannsachadh aige gu math, an d chuid an-siud 's anns an Eadailt. Ach tha am brd 's an Niseach a th' ann dheth a' tighinn am follais cuideachd, leithid: "The group was on the move again, towards the Nissen hut where Domenico and the others worked. A crow flapped before them as they did so, its harsh croak echoing as it sailed up in flight. Father Gioacchino barely acknowledged its presence."

Os cionn gach n tha an leabhar seo mu dheidhinn dath, solas agus ealain a thoirt gu eilean dorcha mu thuath. "He had discovered they were all Protestants on this edge of the world, noting the prevalence of that particular heresy even in the plainness of the churches he had passed on his way. Cold, cold buildings, as cold as the land to which they belonged. These men with all their warmth, colour and humanity needed a great deal more than that."

Mar a thuirt MacThmais mu eaglais nan Loch, "Bu duilich gun robh bidhchead air a crosadh" ach "bha corra dhuine ann / a thug am bidhchead innte 's aiste / 's cha deach i 'na sml."

Tha sin gam thoirt gu leabhar beag a dh'fhoillsich Comann Eachdraidh Ceann a Tuath nan Loch, A' Leantainn na Mara: Brdachd a Sgrobh Dmhnall Angaidh Macleid (A' Chang) Ranais (6). Bha Dmhnall Angaidh be bho 1916 gu 1995 's tha an leabhar ln chuspairean a tha gu re bhig no mhir "tradiseanta": moladh air a mhthair 's air Rnais (no Rathairnis), an cladh, atharrachaidhean air an fhearann, seann acfhainn, deoch, fags, biadh, an cogadh, bta a bha ln bhiastagan. Ach bidh e a' cur car ann an seann chuspair bho m gu m. Ann an 'Amhran a' Chroit' an ite brd a' bruidhinn ri cnoc tha 'n cnoc a' bruidhinn ris a' bhrd. 'S tha 'n cmhradh eadar am brd 's a bhean mun deoch air a sheatadh aig Ravenscraig.

"Creag an Fhithich" dh'fhg mi piteach,

Teas bho phraiseach daonnan ann,

Salchair iargalt dust an iarainn

Dol 'na shiab 's 'na smidean ann.

Uile gu lir se an rud as fherr mu chruinneachadh mar seo an t-annas, an n gun dil ris – mar 'Amhran Edwina Currie'.

Nise, mur eil fhios agaibh co Edwina Currie, tha i 'na dearg bhuidseach le beul mr agus inntinn bheag. Chuala mi air reidio i bho chionn greis ag rdh gun robh i air a digh buileach mu na gearraidhean uabhasach anns a bheil a' Cho-Bhanntachd an ss. Se ise a thuirt gu sunndach gun robh salmonella anns gach ugh san roghachd nuair a bha i 'na ministear slinte san riaghaltas aig Thatcher. Dh'adhbharaich i eagal, fearg agus tro-chile a bha sgriosail. Ach tha a' Chang gar cuimhneachadh mu rud eile.

'S e thuirt i rinn, "Tha 'n geamhradh tighinn, sibhs' tha aost' na siribh cil bhuainn,

Ruith dhan bhth is ceannaich bioran 's na dean dochuimhn gu bheil snth ann.

Dean drathais dhearg air dreach an teine, miotag ghorm bhios mu do

lmhan,

Currac-oidhch' air dath a' chlimhe, bidh tu geal is gorm is scrlaid."

Ged a rinn e fealla-dh dheth chan eil dad ibhinn mu Churrie 's mun bhuaidh lidir a th' aig a leithid air an riaghaltas r. Oir tha e a' crdadh riutha a bhith a' gearradh sheirbheisean.

Crochnaicheamaid ge-t le 'Amhran Lady Jones'. m a' chogaidh agus am brd san Nibhidh, tha e air tr anns a' Chuimrigh 's a' faighinn gabhail aige o bhean uasal a tha a' meas na Cang airidh air aoigheachd gaisgich.

Gun robh leabaidh ghrrach mhr is mran aodach blth oirre,

Bha fios aice os cionn a' bhird gur ann aig Lord a bh e,

'S gun robh botal de gach sers' le mran dha mo chil ann —

Cha dhochuimhnich mi chaoidh ri m' bhe Lady Jones Caernrvon.