Staing eadar-theangachaidh

THA Gath 9 (An t-Earrach 2008) a-mach. Tha Dòmhnall Meek, a stéidhich an iris, ag ràdh gur esan as coireach air son na dàlach, 's gu bheil e sireadh deasaiche ùr, ach tha mi fhìn an dòchas gum fan e sa chathair.

Oir tha Gath a' deanamh gach n bhiodh Gairm a' deanamh sna seann lithean - posan mu shiubhal thall thairis, brdachd thradiseanta 's r-nsach, aistean dbhlanach, annasan, lirmheasan, dealbhan tarraingeach, cothrom ga thoirt do sgrobhadairean ra no ga, pearsantachd uile-lithreach an deasaiche mar bharantas air seo uile - agus n a bharrachd, tha e 'g innse dhuinn mu na h-ghdaran.

Eisimpleir neo dh bho Ghath 9. Tha amonn Duinn Bathgate ag innse mar shreap e Kilimanjaro agus Tnaidh Dilworth mar choisich e tron Eadailt (bho chroch na Frainge dhan Rimh) ann an 1950. 'S tha pos morbhaileach de sgrobhadh cruthachail aig Fionnlagh MacLeid ann mu chlas ann an sgrobhadh cruthachail. Nochd e sa chruinneachadh aige, Domhanas, ach cha b'e ruith ach leum dhomh ga leughadh a-rithist.

Ma tha idh agad ann am brdachd an 19mh linn, tha Gath 9 riatanach dhut, oir tha Meek a' foillseachadh litir Ghidhlig a sgrobh Miri Mhr nan ran ann an 1876 's tha Niall Brownlie a' toirt dhuinn d dhn le Iain Dubh MacLeid. Tha Iain Dubh 'na shersa de thannasg am measg promh bhird an 19mh linn, oir cha do dh'fhoillsich e dad riamh 's tha na rinn e doirbh a lorg, ach a rir cuid bha e trr na b' fherr na bhrthair ainmeil, Niall. 'S gu dearbh tha doimhneachd annasach san d phos.

Dh'ainmich mi "aistean dbhlanach". Sann den t-sersa seo a tha "Eadar-theangachadh: feum no cron dhan Ghidhlig?" le Seonaidh Ailig Mac a' Phearsain. Bu chir do gach "Gaidheal r" a leughadh. Tha mi fhn ag aontachadh ris a h-uile facal ged nach ruiginn na h-aon cho-dhnaidhean air fad. Seo ma-th corra phuing a th' aig Seonaidh Ailig le mo bheachd fhn 'nan cois.

"Tha sgilean sgrobhaidh ann an Gidhlig air seacadh mar a tha a' chnan fhin air searg." Chan eil seo 'na leisgeul. Ma tha eadar-theangairean air an deagh bhogadh anns na sgriobtaran, ann am brdachd thradiseanta 's anns an rosg as fherr, lorgaidh iad 'nan inntinn fhin na faclan agus na gnathasan-cainnte tha dhth orra.

"Nam b' e brgh nam briathran san fharsaingeachd a bh' air eadar-theangachadh, seach ciall gach facail fa leth, dh'fhaodadh gum biodh an aithisg Ghidhlig na bu toirteile agus na bu taitniche na an t Bheurla." Chuirinn seo air digh eile. Se promh amas na h-eacarsaich gum bi a' Ghidhlig nas fherr na a' Bheurla. Gus seo thoirt gu buil feumaidh an t-eadar-theangair faighneachd uaireannan d tha a' Bheurla a' ciallachadh.

"A bheil duine sgrdadh na h-obrach aca?" Mar as trice th. Ach se saoghal beag a th' anns a' Ghidhlig.Dh'fhiosraich mise suidheachadh uair far na thaobh an custamair ris an eadar-theangair an aghaidh an sgrdair. Agus se an custamair an rgh.

San dol seachad, tha e cudromach gum bi an t-eadar-theangair 's an sgrdair pighte a rir ireamh nam faclan sa chnan "tobair" seach sa chnan "targaid" neo ireamh nan uairean a thde a dh'obraich iad.

"A bheil daoine leughadh stuth a thathar ag eadar-theangachadh gu Gidhlig?" Bileagan, aithisgean, chan eil; deuchainnean-sgoile, leabhraichean, th!

"A bheil eadar-theangachadh na chuideachadh mr ann an ath-bheothachadh na cnain?" Chan eil sin gu diofar. Nuair tha buidheann neo companaidh neo ghdar ag iarraidh eadar-theangachadh Gidhlig, tha companaidhean agus saor-lannsairean ann a n e. San t-saoghal chomeirsealta chan eil Gidhlig eadar-dhealaichte ri cnanan eile.

Mar as motha de dh'eadar-theangachadh sann as fherr, oir tha airgead ann do luchd na Gidhlig. Ach bu chir seata phrionnsabalan 's riaghailtean a bhith ann do gach companaidh eadar-theangachaidh, gach saor-lannsa 's gach custamair. Agus feumaidh custamair agus companaidh agus eadar-theangair bruidhinn ri chile.

Cuideachd, feumaidh leabharlann agus str-dta de dh'eadar-theangachaidhean Gidhlig a bhith ann. Ma tha thu ag eadar-theangachadh pipear air poileasaidh slinte, feumaidh elas a bhith agad air a' bhriathrachas a chleachd duine sam bith eile a dh'eadar-theangaich pipear air poileasaidh slinte.

Aon phuing eile aig Seonaidh Ailig san dealachadh: "An diugh 's e 'sgrobhadh a' chnain' a tha fi 's sgoilearan a' cleachdadh, a' danamh an fhacail fireann. D thachair dhan 'chnan mhilis mhthaireil' a bha am brd a' moladh?"

Amen. Tha 'm facal boireann.

Tha The Legacy of Allan MacArthur, Dleab Ailein: Newfoundland Traditions across Four Generations le Margaret Bennett (Grace Note Publications, 14.99) 'na imcheist mhoralta dhan lirmheasair Ghidhlig. Tha e 'na phriseact fiachail anns a h-uile digh agus mura b'e gun robh cridhe an ghdair san ite cheart, gu re 's gun deach i mach a dh'iarraidh air cuideigin an ro-rdh aice eadar-theangachadh gu Gidhlig, chan fhaigheadh e bhuamsa ach moladh.

An toiseach, ma-th, mo bheachdan air Dleab Ailein mar "leabhar Beurla".

Bha Ailean MacArtair be bho 1884 gu 1971. Bhuineadh e don treas ginealach de Ghaidhil sa Chodroy Valley ann an Talamh an isg. Bha ceann Ailein a' cur thairis le Gidhlig, le cel 's le rain. Chuir Mairead elas air ann an 1970 agus rinn i iomadh recrdadh.

Tha Dleab Ailein 'na leabhar beag snog anns a bheil cunntas air Clann 'ic Artair, cmhla ri d CD bhragha agus notaichean inntinneach air na 58 posan ciil a th' orra, rain Ghidhlig 's Bheurla 'nam measg.Tha ro-rdh susbainteach an ghdair ann an Gidhlig cho math ri Beurla, 's tha i ri moladh air son sin.

Nise mo bheachd air Dleab Ailein mar "leabhar Gidhlig".

Tha brgh an leabhair bhig luachmhoir seo - na notaichean - ann am Beurla a-mhin, ach far a bheil faclan nan ran Gidhlig air an toirt seachad. Tha an t-ghdar a' mneachadh gun do dh'ionnsaich i rain Ghidhlig 's i fs suas san Eilean Sgitheanach, ach nach do bhruidhinn i a' chnan riamh.

Ge-t, chaidh an ro-rdh aice a chur tro mhuileann an-iochdmhor "gnomhachas an eadar-theangachaidh". Tha pirtean dheth seo nach eil cho math ris a' chrr. Mar eisimpleir, nuair a leugh mi gun robh "iad ag rnaigh agus a' gabhail an Leabhair sa Ghidhlig" ("prayers and daily devotions were in Gaelic") thuirt mi rium fhn, "Nach deach innse dhuinn gun robh Clann 'ic Artair 'nan Caitligich?" Agus bha mi ceart.

A-rithist, tha am facal boireannta "cnan" a' dol nas fireannta na riamh - "ged a chron an cnan agus a chaidh fear eile na ite".

Agus, mar as bhaist, air cl Gidhlig nach gabh tuigsinn tha Beurla nach gabh tuigsinn: "Saoilidh tu gu bheil an saoghal a' cur air dhiochuimhn' nan rudan a tha a' toirt bhuainn ar dualchais, gu h-raidh nithean co-cheangailte ri na filmichean milis." = "There seems to be a mass oblivion of the factors that rob us of our heritage, especially those with silvered screens."

Nach sleamhainn an leac a tha aig doras an leabhair dh-chnanaich.