Gaelic: A’ ruagail o smuain gu smuain gun a dhol iomrall

Chan eil sgrìobhaiche ann an Gàidhlig – no ann an cànan sam bith eile ’s dòcha – cho cunbhal­ach ’s cho dealasach ri Aonghas Pàdraig Caimbeul.

Eadar colbhan ann am pàipear, nobhailean, sgeul­achdan goirid agus bàrd­achd, tha litreachas luachmhor a’ taomadh bhuaithe. Tha ’n sgrìobh­adh fhèin ealanta agus tha am mothachadh ’s am mac-meanmna air a chùl a’ taosgadh le faireachdainn mu dhualchas, dol-
a-mach an latha an-diugh, agus mì-chinnt an ama ri teachd.

Co-dhiù tha e ’n crochadh air
a chuimhne no a thuigse no a lèirsinn, tha alt aige air a bhith a’ ruagail o smuain gu smuain gun a dhol iomrall air an t-slighe. Chan eil fiù’s an seanfhacal ùr a chruthaich e – “Is trom an t-eallach GOC is Dwelly” – a’ cur spearrach air. Chruthaich e fear eile anns an aon dàn a bu chòir dhuinn uile ghabhail gu cridhe: “Dèan do ghnothach anns an taigh mhòr mar a nì thu do chùis anns an taigh bheag.”

Tha beachdan Aonghais Phàdraig fosgarra agus treibhdhir­each. Nì e achmhasan no moladh far a bheil feum orra. Mas e cron­achadh a tha a dhìth, chan eil athadh air sgailleag a thoirt seachad. Ged nach tig seo ri càil
a h-uile duine, tha e mòran nas fheumaile agus nas onaraiche na sliomaireachd.

Saoilidh mi gu bheil fealls­anachd agus tàlantan Aonghais Phàd­raig air am foillseachadh gu riochdail anns an leabhar ùr bàrd­achd aige, Aibisidh (Polygon, £9.99). Mar a tha an Dr Iain Mac­Aonghuis ag ràdh air a’ chòmhdach: “Tha saoghal nan Gàidheal an-diugh air fàs achrannach agus tha a’ bhàrdachd a rèir sin. Ach tha an ealain aig Aongh­as Pàdraig Caim­beul air dreach ùr nodha a chur air.”

Tha a’ bhàrdachd dà-chànanach, uaireannan le eadar-theang­achadh litireil o Ghàidhlig gu Beurla, ach uaireannan eile le tuar eadar-dhealaichte eatarra. Tha aon dàn, ‘Sonaid’, air eadar-theangachadh gu Eadailtis. Tha seo mar shamhla air miann agus comas an ùghdair gu a dhùthchas fhèin a chleachdadh mar bhunait gu meòrachadh air saoghal mòr eadar-nàiseanta. Ged a tha Uibhist a-Deas ann an smior-caillich na bàrdachd chan eil sin ga cuingealachadh. Sann
a tha e ’na chloich-stèidh son breithneachadh air cuspairean a bhuineas, chan ann a-mhàin do choimhearsnachd, ach dhan a’ chruinne-chè.

Ged nach eil an leabhar tom­ad­ach, tha na cuspairean lìonmhor: cuimhne, cànan, dualchas, teaghlach, imrich, àrainneachd, àbhachdas, obair, creideamh. Ach chan e sop ás gach seid a th’ ann ach cunntais choileanta air na dùbhlain a tha mu ar coinn­eamh mar shluagh agus mar chultar.

Tha 20 bliadhna on a thuirt Somhairle Mac Gill-Eain nach robh teagamh sam bith aige gur e an Caimbeulach aon de na bàird a b’ fheàrr an Alba, ge brith dè a’ chànan a bha iad a’ cleachd­adh. Tha Aibisidh a’ dearbhadh gu robh e ceart. Tillidh mi thuige tric son ùrachadh fhaighinn o neamh­naidean mar ‘Là Earraich’:

Tha mi mar choigreach anns an taigh-chèilidh,

far a bheil am fìon dealantach a’ sìoladh. Tha fàileadh

na mo chuinnlein: sgonaichean an àiteigin

air a’ ghreideil, agus fuaim na mo chluasan:

sgread na curracaig a’ ceilearadh air latha earraich,

aon chuimhne chaoin a tha gun mhearachd.