Gaelic: Droch naidheachd don Ghaeilge an cunntas-sluaigh Ulaidh?

Tha daoine ann a tha de chaochladh beachd ge-tà, ’s tha deasbad air tòiseachadh mun cuairt orra am measg Gaidhil a’ Chinn a-Tuath.

Thuirt 4,164 duine gun robh a’ Ghaeilge aca mar main language. Chan fhaodar an àireamh seo a sheachnadh, ach tha e ’na bhriseadh dùil nach deach aig còrr agus ceud bliadhna de dh’obair ath-bheòthachaidh air barrachd dhaoine fhàgail ga bruidhinn mar phrìomh chànan. Oir anns na “26 Chontae” bidh 77,000 a’ bruidhinn na Gaeilge gu làitheil agus 110,000 gu seachdaineil – figearan làidir gu leòr.

Tha a’ Ghaeilge air cùl na Beurla, na Pòlainnis agus na Liotuàinis mar “phrìomh chànan”.Gheibh nàimhdean na Gaeilge tlachd ás a-sin. ’S cinnteach gu bheil a’ chùis air son Achd Gaeilge stéidhichte air còraichean cànain air lùghdachadh gu mór.

A réir mo chuid rannsachaidh fhìn ge-tà, a tha stéidhichte air Cunntas-Sluaigh 2001 agus air rannsachadh eile, bidh còrr agus 4,164 ag ùisneachadh na Gaeilge gu cunbhalach anns a’ Cheann a-Tuath, timcheall air 10,000 gu minig, agus suas gu 22,000 bho àm gu àm. Mheudaich àireamh nan daoine le “comas” air choreigin anns a’ Ghaeilge bho 167,487 ann an 2001 gu 184,898 an-uiridh – bho 10.4 ás a’ cheud den t-sluagh gu 10.65 ás a’ cheud, toradh math dha-rìribh.

Thàinig lùghdachadh susbainteach air àireamh nan daoine aig a bheil comas a’ chànan a leughadh, a sgrìobhadh, a bhruidhinn ’s a thuigsinn ge-tà, bho 75,125 gu 64,847, a tha ’na chùis iomagain do dh’iomairtichean na Gaeilge.

Mar sin, tha adhartas air a dhèanamh a thaobh àireamh nan daoine aig a bheil eòlas air choreigin air a’ Ghaeilge – ach an ionann sin agus fìor adhartas?

Latha no dhà an déidh do na figearan seo bhon chunntas-sluaigh a thighinn a-mach, thàinig statistig eile am follais bhon Roinn Fhoghlaim mu thuath. Se bh’ ann gu bheil a’ Ghaeilge mar ghnàth-chànan làitheil an taighe aig 986 de chloinn mu thuath, no 0.3 ás a’ cheud den t-sluagh – anns a’ cheathramh àite a-rithist. Chan eil feum ann a bhith ag ràdh nach eil an àireamh sin ìosal, agus tha coltas ann cuideachd gu bheil ròlaistean gan innse dhuinn ann an corra chùis.

A réir mo chuid rannsachaidh fhìn, tha àireamh na cloinne a tha gan àrach le Gaeilge mu thuath a’ tuiteam an àite a bhith a’ fàs (tha i daonnan a’ tuiteam sa Ghaidhealtachd thradiseanta, gu mì-fhortanach).

Faodaidh, agus tha dùil agam gur ann mar seo a thà e, nach eil mo chuid rannsachaidh glan cruinn – ach ’s cinnteach nach do rinneadh adhartas sam bith a thaobh àireamh na cloinne a tha gan àrach le Gaeilge sna Sé Chontae sna 20 bliadhna sa chaidh.

Air sàillibh sin, ged a rinneadh adhartas math a thaobh sgoiltean Gaidhealach, bun-structar ùr ga thogail, agus “Gael-eagar” (econamaidh Ghaidhealach) ga leasachadh, cha robh buaidh sam bith aig na rudan sin air bruidhinn na Gaeilge mar chànan taighe, fhathast co-dhiù, ged a dh’fhaodar a ràdh gu bheil a’ dol gu math leatha mar chànan cultarach no mar chur-seachad.

• Tha Ciarán Dunbar ’na irisire Éireannach agus ’na dheasaiche air “Gaelscéal”.