Bidh gearraidhean ann, ach càit an tuit iad?

Tha a’ bheàrn ann am buidseat na Comhairle gu math nas motha na bhathar an dùil aig coinneamh den Chomhairle san Dùbhlachd an-uiridh, nuair a bhathar a’ tomhas gum feumar £13.25 millean a shàbhaladh thar nan trì bliadhna. A-nis tha an t-sùim sin air èirigh gu £46m, agus feumar £21.6m dheth sin a shàbhaladh san ath bhliadhna ionmhais.

A’ bruidhinn aig a’ choinnimh, thuirt Mgr Yule: “Tha teansa mhath ann gun atharraich an t-sùim a tha seo – se an aon rud as urrainn dhomh gealltainn gun atharraich i. Tha tòrr mì-chinnt ann, chan eil cuimhne a’m a bhith ann an suidheachadh far a bheil fios aig a’ Chomhairle gun tèid an tabhartas againn bhon Riaghaltas a lùghdachadh agus gun fios againn le cinnt dè cho mòr ’s a bhios an lùghdachadh.

“Tuigidh mi an dragh a tha gu bhith air daoine ann an Roinn na Gàidhealtachd a tha faighinn sheirbheisean agus luchd-obrach na Comhairle air sàillibh nam figearan seo, ach cha bhi sinn an suidheachadh gus an Dùbhlachd am-bliadhna far am bi fios dha-rìribh againn air dè gheibh sinn bhon Riaghaltas.

“Chan urrainn dhomh leigeil leis a’ Chomhairle leantainn gun ullachadh a dhèanamh agus gum faigh sinn a-mach an uair sin gu bheil toll mòr san ionmhas againn. Mar sin, feumaidh sinn ceumannan a ghabhail an-dràsta gus dèiligeadh ris an t-suidheachadh ionmhasail.”

Ged nach eil e soilleir idir aig an ìre sa dè na seirbheisean a tha fo chunnart, tha e soilleir gum bi gearraidhean ann agus gearraidhean mòra, agus bha cuid a chomhairlichean den bheachd gum feumar a-nis smaoineachadh air dòighean eile airgead a chur ri sporan na Comhairle. Thuirt an Comhairliche Lib-Deamach Dàibhidh Alston ris a’ bhuidheann-riaghlaidh ùr aig a’ Chomhairle, na neo-eisimeilich: “Tha an-còmhnaidh dà thaobh air buidseat, na tha sibh a’ cosg agus na tha sibh a’ toirt a-steach. Sin a’ cheist mhòr a bhios aig a’ bhuidheann-riaghlaidh ùr ri freagairt. Dè tha a’ dol a thachairt leis a’ Chìs Comhairle, dè an uiread de ghearraidhean a tha sinn deònach a chur an sàs, agus dè tha sinn deònach a thoirt a-steach le bhith ag àrdachadh chìsean?”

Bha cuid eile de na Comhairlichean den bheachd gum feumar coimhead air a h-uile dòigh gus airgead a thoirt a-steach, agus sin a’ gabhail a-steach a’ Chìs Chomhairle. Ach bha gu leòr eile ann nach robh a’ smaoineachadh gum bu chòir coimhead air a’ Chìs Comhairle àrdachadh.

Thuirt Bill Fernie, cathraiche ùr comataidh ghoireasan na buidhinn-riaghlaidh ùir: “Tha fhios againn uile gum faod sinn a’ Chìs Comhairle a chur suas, ach thèid pàirt dheth sin co-dhiù a thoirt bhuainn. Mar sin, ’s dòcha nach dèan sin feum sam bith dhuinn. Gheibheamaid beagan airgid, ach bhiodh againn ri strì an aghaidh Riaghaltas na h-Alba air a shon ri linn mar a tha a’ Chìs Comhairle ‘reothte’.”

Ach dè mu dheidhinn nan seirbheisean a tha fo chunnart? Thuirt an Comhairliche Sgitheanach Hamish Friseil bhon bhuidheann-riaghlaidh ùr: “Cha chreid mi gu bheil rud sam bith aig a’ Chomhairle sàbhailte an-dràsta bho bhith coimhead air co-dhiù, a thaobh dè na gearraidhean a bhiodh ann. Bidh sinn a’ coimhead gu mionaideach air a h-uile seirbheis. Mar bhuidheann-riaghlaidh ùr, tha sinn mothachail gum faodadh na gearraidhean a bhith gu math nas cruaidhe air coimhearsnachdan iomallach ’s beaga na bhiodh iad air coimhearsnachdan mòra. Mar sin, bidh sinn a’ coimhead air cùisean ann an dòigh eadar-dhealaichte bho na trì bliadhna a tha air a dhol seachad. Tha sinn a’ riochdachadh a h-uile sgìre a th’ ann, ach tha sinn nas mothachail gu bheil duilgheadasan aig na sgìrean iomallach agus dùthchail. ’S dòcha gu bheil e nas fhasa do na sgìrean far a bheil tòrr dhaoine beagan ghearraidhean a ghiùlan na tha do na sgìrean beaga.”

Tha coltas ann gu bheil tidsearan an ìre mhath sàbhailte ri linn stiùireadh a thug Riaghaltas na h-Alba seachad air son a bhith a’ gleidheadh àireamh nan tidsearan. Agus tha pàirtean eile de bhuidseat na Comhairle air an dìon, mar sin tha e coltach gu bheil na gearraidhean a’ dol a thighinn bho chosgaisean luchd-obrach na Comhairle (seirbheisean, rathaidean ’s mar sin air adhart) agus bho earrainn ris an canar “Cosgaisean Eile”. Tha tabhartasan do bhuidhnean saor-thoileach, còmhdhail, cumhachd an dealain agus togalaichean mar phàirt dhen earrainn sin. Bidh na seirbheisean a chaidh a ghearradh mar-thà agus buidhnean bhon “treas roinn” a’ fulang a-rithist.

Mar eisimpleir, bidh seirbheisean High Life na Gàidhealtachd – companaidh carthannach a stèidhich a’ Chomhairle gus seirbheisean leithid leabharlannan, ionadan spòrs, taighean-tasgaidh agus gailearaidhean a ruith – ann an cunnart a-rithist. Oir chaidh 4 ás a’ cheud den airgead aca a thoirt bhuapa air son 2015/16 mar-thà anns na gearraidhean a chaidh aontachadh san Dùbhlachd an-uiridh, ach ma thèid an taic aca a ghearradh a-rithist gu ìre faisg air 4 ás a’ cheud anns na bliadhnaichean as dèidh sin, tha fhios gum bi seirbheisean a tha fìor fheumail do choimhearsnachdan ann an cunnart.

Mar thuirt comhairliche bhon Phàrtaidh Nàiseanta, Bill Clark: “Ma thèid sgath sheirbheisean eile a ghearradh, bidh aig Comhairle na Gàidhealtachd ri iarraidh air daoine na sràidean a sguabadh iad fhèin.”